Zij-instromende schoolleiders: tussen potentie en acceptatie
Zij-instromende schoolleiders worden steeds belangrijker in het primair onderwijs. Hun succes hangt mede af van de mate waarin zij geaccepteerd worden door collega’s en bestuur, én van de begeleiding en beoordeling die zij krijgen. Het primair onderwijs kampt met een groeiend tekort aan schoolleiders. Om dit op te vangen, kiezen steeds meer besturen voor het inzetten van zij-instromende schoolleiders. Professionals uit andere sectoren brengen vaak vernieuwingskracht en leiderschapservaring mee, maar komen niet zelden terecht in een complexe, kwetsbare positie. Acceptatie door het team blijkt essentieel – en die komt niet vanzelf. Hoe zorgen we voor een eerlijke, effectieve route voor zij-instromers? In deze blog verkennen we de rol van geaccepteerd leiderschap, begeleiding en beoordeling bij een succesvolle instroom in het schoolleiderschap.
Waarom zij-instromende schoolleiders het verschil kunnen maken
Het lerarentekort is groot, maar het tekort aan schoolleiders is minstens zo urgent. De komende jaren ontstaat door uitstroom een blijvende behoefte aan nieuwe schoolleiders. Tegelijkertijd is het vak aantrekkelijker dan ooit: wie op zoek is naar maatschappelijk betekenisvol werk, autonomie én ontwikkelkansen, kan in het schoolleiderschap zijn of haar roeping vinden.
Steeds vaker stappen professionals uit andere sectoren het onderwijs in als schoolleider. Denk aan mensen met ervaring in de zorg, het bedrijfsleven, de overheid of het sociaal domein. Zij brengen frisse ideeën, veranderkracht en leiderschapskwaliteiten mee die van meerwaarde kunnen zijn voor het onderwijs.
Toch blijkt uit de praktijk dat deze route niet zonder hobbels is. Hoewel zij-instromers vaak beschikken over relevante ervaring, blijkt het onderwijs een unieke context waarin leiderschap niet automatisch wordt geaccepteerd. Wie formeel leiding geeft, is daarmee nog niet automatisch ‘écht’ de leider in de ogen van het team.
De onzichtbare norm: waarom erkenning niet vanzelf spreekt
Veel zij-instromers ervaren dat hun formele aanstelling als schoolleider nog niet betekent dat ze als leider worden geaccepteerd. Binnen het onderwijs heerst een sterke norm: pas wie zelf voor de klas heeft gestaan, snapt ‘hoe het werkt’. Die norm is niet altijd expliciet, maar wel voelbaar – en diep verweven met de professionele identiteit van leraren.
Acceptatie als schoolleider draait daarom niet alleen om diploma’s of ervaring, maar vooral om relationele legitimiteit: word je erkend als iemand die begrijpt wat het onderwijs vraagt? Die weet wat leraren nodig hebben, en wiens oordeel daarin serieus genomen wordt?
Als deze erkenning ontbreekt, ontstaat er spanning. De formele positie botst dan met de informele gezagsstructuur van het team. Voor zij-instromers kan dit verlammend werken. In plaats van ruimte om leiderschap te tonen, ontstaat een sfeer waarin zij zich eerst moeten bewijzen – vaak zonder duidelijke criteria of ondersteuning.
Geaccepteerd leiderschap vraagt om begeleiding én beoordeling
Om de kans op succesvolle instroom te vergroten, is het cruciaal dat schoolbesturen meer doen dan alleen een formele plek bieden. Zij-instromers hebben recht op een zorgvuldig ingericht ontwikkeltraject – en dat begint bij helderheid: wat verstaan we onder effectief schoolleiderschap binnen deze context? Welke gedragingen, keuzes en waarden verwachten we van iemand in deze rol?
Begeleiding helpt zij-instromers zich te ontwikkelen en te reflecteren. Maar begeleiding alleen is niet genoeg. Juist omdat acceptatie zo’n belangrijke – maar onzichtbare – factor is, is ook objectieve beoordeling nodig. Een goed opgezet assessmenttraject maakt zichtbaar waar iemand staat in zijn of haar ontwikkeling, en voorkomt dat het succes van de instroom afhangt van willekeur of persoonlijke indrukken.
Wanneer begeleiding en beoordeling goed op elkaar zijn afgestemd, ontstaat er ruimte om het gesprek over leiderschap te voeren. Wat verstaan we onder onderwijskundig leiderschap, verbindend vermogen of strategisch handelen? En hoe kun je dat als zij-instromer ontwikkelen én aantonen?
Drie sleutelmomenten: inzet van zelftests en assessments
Zij-instromende schoolleiders bevinden zich op verschillende momenten in een leer- en leiderschapsontwikkeling. Om die ontwikkeling te ondersteunen, onderscheiden we drie sleutelmomenten waarin instrumenten zoals zelftests, simulaties of assessments kunnen helpen:
1. Oriëntatie en selectie
In deze fase kan een korte zelftest of gestructureerd interview helpen om zicht te krijgen op motivatie, leerhouding en leiderschapspotentieel. Niet als ‘toelatingstoets’, maar als gesprekshulp om reële verwachtingen te creëren bij kandidaat én bestuur.
2. Instroom en aanstelling
Een assessment op basis van gedragscriteria en kritieke situaties helpt om het beginniveau in kaart te brengen. Het vormt het startpunt voor een begeleidingsplan, met ruimte voor reflectie en realistische doelen. In deze fase zijn ook gestructureerde observaties in simulaties (zoals rollenspellen) waardevol om contextspecifiek gedrag te beoordelen.
3. Beoordeling en registratie
Bij de formele beoordeling richting registratie als schoolleider is het van belang om te toetsen of de professional beschikt over het gevraagde handelingsrepertoire. Een combinatie van portfolio, praktijkbeoordeling en assessment kan hier recht doen aan de complexiteit van het vak én de unieke route van de zij-instromer.
Conclusie: zet in op geaccepteerd leiderschap bij zij-instromende schoolleiders
Effectieve begeleiding is cruciaal voor het succes van zij-instromende schoolleiders. Zij-instromende schoolleiders hebben veel te bieden. Maar hun succes valt of staat met de mate waarin zij de ruimte krijgen om leiderschap te ontwikkelen én te tonen. Geaccepteerd leiderschap ontstaat niet vanzelf. Het vraagt om doordachte begeleiding, eerlijke beoordeling en een cultuur waarin leren en legitimeren hand in hand gaan.
Door duidelijke gedragscriteria te hanteren en assessments in te zetten op de juiste momenten, maken we de route voor zij-instromers realistischer, veiliger en effectiever. Zo vergroten we niet alleen het aantal schoolleiders, maar ook de kans dat zij echt het verschil maken – voor hun team, hun school en het onderwijs als geheel.
Meer weten of samen aan de slag?
Werk je aan een traject voor zij-instromende schoolleiders of wil je weten hoe je begeleiding en beoordeling professioneel vormgeeft? Neem gerust contact op. We denken graag mee over instrumenten, assessments en opleidingsroutes die recht doen aan het vak én de mensen die het willen uitoefenen.
Hier kan je bovenstaande blog in PDF downloaden.
Referenties
Bruner, D. Y., Greenlee, B. J., & Hill, M. S. (2005). “The Complexity of School Leadership: Exploring the Multiple Dimensions of Principal Roles.” Journal of School Leadership, 15(5), 498-528.
Darling-Hammond, L. (2007). Preparing School Leaders for a Changing World: Lessons from Exemplary Leadership Development Programs. Stanford Educational Leadership Institute.
Grover, C. (2019). “The Importance of Leadership Development: A Review of the Literature.”Educational Management Administration & Leadership, 47(1), 49-67.
Hobson, A. J., Ashby, P., Malderez, A., & Tomlinson, P. D. (2009). “Mentoring and Coaching for New Leaders: A Systematic Review of the Evidence.” School Leadership & Management, 29(3), 263-276.
Kristof-Brown, A. L., Zimmerman, R. D., & Johnson, E. C. (2005). “Consequences of Individuals’ Fit at Work: A Meta-Analysis of Person–Job, Person–Organization, Person– Group, and Person–Supervisor Fit.” Personnel Psychology, 58(2), 281-342.